Vụ tấn công Doha khiến Israel chịu sức ép chưa từng có, buộc Thủ tướng Netanyahu phải nhượng bộ trong kế hoạch hòa bình Gaza do Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy.

Ngày 9/9, các tiêm kích Israel phóng loạt tên lửa từ Biển Đỏ, đánh trúng một khu dân cư tại Doha, Qatar – nơi các đại diện Hamas đang bàn thảo khả năng chấp nhận kế hoạch chấm dứt cuộc chiến ở Gaza.

Đòn tấn công bất ngờ này gây chấn động: Israel đã chọn “đàm phán bằng cách ném bom các nhà đàm phán”. Sự kiện không chỉ vượt qua những hành động cứng rắn khác của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu trong năm qua, mà còn khiến nhiều nước trong khu vực và cả Mỹ phẫn nộ, đe dọa làm sụp đổ mọi triển vọng ngừng bắn.

20 ngày sau, Thủ tướng Netanyahu và Tổng thống Trump cùng đứng tại Nhà Trắng, tuyên bố ủng hộ một kế hoạch có thể chấm dứt cuộc chiến kéo dài gần 2 năm ở dải Gaza. Ông Trump gọi đây là “một trong những ngày vĩ đại nhất của nền văn minh”. Trong khi đó, ông Netanyahu thận trọng hơn, cho rằng kế hoạch “đạt được các mục đích của Israel”.

Sức ép chưa từng có với ông Netanyahu

Cuộc tấn công táo bạo của Israel vào Doha đã không loại bỏ được mục tiêu, nhưng lại khiến Tổng thống Trump tức giận, buộc ông cùng các cố vấn phải tìm cách gây sức ép để Thủ tướng Netanyahu chấp nhận một khuôn khổ hòa bình.

Kế hoạch vừa được củng cố thêm khi Hamas tuyên bố sẵn sàng thả toàn bộ con tin Israel đang bị giam giữ tại Gaza, cũng như trao trả thi thể những người đã thiệt mạng. Tuy nhiên, Hamas chưa đề cập đến yêu cầu chủ chốt của Mỹ và Israel: giải giáp lực lượng vũ trang.

Trong video phát đi từ Phòng Bầu dục, Tổng thống Trump nhấn mạnh: “Đây là một ngày trọng đại. Chúng ta sẽ xem mọi việc đi đến đâu. Điều quan trọng là cần một cam kết cụ thể cuối cùng”.

Dù vậy, việc thực thi thỏa thuận vẫn còn nhiều thách thức. Nội bộ liên minh Arab – Hồi giáo tham gia ủng hộ kế hoạch đã xuất hiện rạn nứt. Thủ tướng Netanyahu cũng điều chỉnh một số điều khoản, nhằm đảm bảo vẫn có thể linh hoạt quản lý xung đột theo hướng có lợi cho Israel.

Nỗ lực tìm kiếm hòa bình bền vững ở Trung Đông thường kết thúc trong thất vọng, nếu không muốn nói là thất bại. Nhưng chiến dịch ngoại giao con thoi của Tổng thống Trump và các cố vấn ít nhất đã tạo ra hy vọng, kế thừa thành công trong nhiệm kỳ đầu của ông với Hiệp định Abraham – văn kiện bình thường hóa quan hệ giữa Israel và một số quốc gia Arab.

Có những dấu hiệu lạc quan rằng những gì diễn ra trong 20 ngày sau vụ Israel tấn công Qatar – chuỗi ngoại giao bí mật, đầy rủi ro giữa các quốc gia vốn không tin tưởng nhau – có thể để lại tác động lâu dài, sau hai năm xung đột bùng phát kể từ vụ Hamas bất ngờ tấn công Israel ngày 7/10/2023.

Giáo sư Ned Lazarus, Trường Quan hệ Quốc tế Elliott (Đại học George Washington) nhận định: “Dù thỏa thuận hòa bình có hiệu quả hay không, việc tập hợp được các quốc gia Arab – Hồi giáo xung quanh một kế hoạch cũng nhận được sự ủng hộ của Israel có lẽ là thành tựu ngoại giao nổi bật nhất của chính quyền ông Trump”.

Đòn đánh hụt khiến Israel phải nhượng bộ

Một ngày trước vụ tấn công Doha, đặc phái viên Trung Đông Steve Witkoff cùng Jared Kushner – con rể ông Trump và từng là nhà đàm phán chính về Trung Đông trong nhiệm kỳ đầu của ông - có cuộc gặp tại Miami với Ron Dermer – cố vấn thân cận của ông Netanyahu. Ba người bàn thảo các đề xuất ngừng bắn để đưa ra cho phía Qatar và Hamas. Ông Dermer không hề hé lộ kế hoạch Israel sắp tiến hành tấn công.

Chỉ 12 giờ sau, không quân Israel nã tên lửa vào khu nhà ở tại Doha, nơi có sự hiện diện của Khalil al-Hayya – nhà đàm phán hàng đầu của Hamas, đồng thời là người lên kế hoạch tấn công ngày 7/10/2023. Vụ tấn công khiến một sĩ quan an ninh Qatar và con trai al-Hayya thiệt mạng, song các lãnh đạo Hamas vẫn sống sót.

Hành động này khiến Qatar phẫn nộ, tạm ngừng vai trò trung gian. Thủ tướng Sheikh Mohammed bin Abdulrahman al-Thani lên án hành động của Israel, cáo buộc Tel Aviv “phá hoại mọi nỗ lực kiến tạo hòa bình”.

Tuy nhiên, chính đòn đánh hụt này lại khiến Washington và một số nước Arab coi đó là cơ hội ép Thủ tướng Netanyahu phải nhượng bộ trong các cuộc đàm phán. Ngày 15/9, Qatar tổ chức hội nghị khẩn với các quốc gia Arab – Hồi giáo, công khai lên án Israel nhưng đồng thời kín đáo soạn thảo bộ yêu cầu mà họ muốn đưa vào bất kỳ thỏa thuận nào nhằm chấm dứt xung đột ở Gaza: cấm Israel mở rộng chiến dịch quân sự, chiếm đóng hay cưỡng bức di dời người Palestine ở Gaza.

Ngày 20/9, Thủ tướng Qatar mang bộ yêu cầu này tới Mỹ, gặp ông Witkoff và ông Kushner. Ngay ngày hôm sau, ông Trump nhấn mạnh rằng mọi kế hoạch về Gaza đều phải là “chấm dứt chiến tranh, không chỉ là ngừng bắn”.

Tại Đại hội đồng Liên hợp quốc 23/9, ông Trump cùng đoàn Mỹ công bố đề cương thỏa thuận, bao gồm Israel dần rút khỏi Gaza, ân xá cho các thành viên Hamas, Hamas thả con tin và “giải trừ vũ khí” (thay vì “đầu hàng”). Kế hoạch này được đánh giá là gần với quan điểm chung của khối Arab – Hồi giáo.

Lời xin lỗi đưa thỏa thuận hòa bình đến gần hơn

Các cuộc thương lượng căng thẳng kéo dài đến cuối tháng 9. Ông Netanyahu kiên quyết tìm cách điều chỉnh văn bản, loại bỏ mọi đề cập đến “Nhà nước Palestine” và hạn chế vai trò của Chính quyền Palestine tại Gaza. Ông cũng tìm cách đưa vào bản kế hoạch những điểm mơ hồ, tạo “kẽ hở” để sau này có thể cáo buộc Hamas vi phạm thỏa thuận.

Nhiều cuộc gặp trực tiếp giữa các phái đoàn Israel và Mỹ diễn ra căng thẳng tại New York, kéo dài hàng giờ. Tổng thống Trump khi thì trực tiếp trao đổi với ông Netanyahu, khi thì bàn riêng với các cố vấn cách xử lý. Đến cuối ngày 28/9, hai bên đạt được sự thống nhất tối thiểu để công bố thỏa thuận hòa bình vào ngày hôm sau tại Nhà Trắng.

Dù vậy, ông Netanyahu vẫn cố gắng thuyết phục Tổng thống Mỹ để có được những điều chỉnh có lợi, đặc biệt liên quan đến việc rút quân khỏi Gaza. Văn bản cuối cùng cũng chỉ đề cập một cách mơ hồ đến “lộ trình đáng tin cậy hướng tới quyền tự quyết và Nhà nước Palestine”, điều mà Tel Aviv kiên quyết phản đối.

Các nước Arab không giấu sự thất vọng với những thay đổi này. Ngay cả trước khi thỏa thuận được công bố, nhiều quan chức vẫn thúc giục Mỹ trì hoãn để có thêm thời gian chỉnh sửa, tránh nguy cơ Hamas bác bỏ. Tuy nhiên, ông Trump vẫn quyết định công khai ngay lập tức.

Trước đó, để dọn đường cho thỏa thuận, Tổng thống Trump buộc Thủ tướng Netanyahu phải gọi điện xin lỗi chính thức tới Thủ tướng Qatar về vụ tấn công ngày 9/9.

20 ngay ong trump buoc israel chap nhan ke hoach hoa binh gaza hinh anh 2
Thủ tướng Israel xin lỗi Qatar về vụ không kích vào Doha. Ảnh: Nhà Trắng
Ngay trước khi cùng nhau công bố về triển vọng hòa bình ở Trung Đông tại Nhà Trắng vào ngày 29/9, ông Trump và ông Netanyahu đã ngồi cạnh nhau trong Phòng Bầu dục. Khi đó, ông Netanyahu với vẻ mặt nghiêm nghị đang cầm ống nghe điện thoại đọc lời xin lỗi mà ông đã tự tay viết cho Thủ tướng Qatar.

Bức ảnh đen trắng do Nhà Trắng công bố cho thấy ông Netanyahu áp ống nghe lên tai và đọc lời xin lỗi, trong khi Tổng thống Trump là người giữ chiếc máy điện thoại.

Khoảnh khắc gượng gạo đó cho thấy ông Netanyahu đã phải nhún nhường. Nhưng nó cũng phản ánh sự đánh đổi: Israel chấp nhận thỏa thuận dưới sức ép của Mỹ, trong khi Hamas và các nước Arab  – Hồi giáo coi đây là cơ hội cuối cùng để dừng lại vòng xoáy bạo lực đã kéo dài gần 2 năm qua.

Theo VOV