Căng thẳng Israel - Iran và cách Mỹ từng bước can dự giải quyết đã cho thấy dáng dấp rõ hơn của học thuyết Trump về chính sách đối ngoại trong nhiệm kỳ mới.

Trong quan hệ quốc tế, chính sách còn được hiểu theo nghĩa đó là những gì người ta mong muốn thực hiện và sẽ làm. Với Mỹ, các phát ngôn và hành động của tổng thống được xem là một nguồn chính thống để nắm bắt chính sách đối ngoại của xứ cờ hoa là gì.

Chúng ta đang chứng kiến một học thuyết chính sách đối ngoại sẽ thay đổi đất nước và thế giới theo hướng tốt đẹp hơn.

Mô tả rõ ràng nhất về học thuyết Trump

Suốt 5 tháng đầu tiên trong nhiệm kỳ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump, giới phân tích đã tốn không ít giấy mực để cố gắng phác thảo học thuyết mang tên ông về chính sách đối ngoại. Có nhiều cách hiểu và diễn đạt khác nhau, song tựu trung lại đều xoay quanh tinh thần MAGA - Make America Great Again (Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại) và America First (nước Mỹ trên hết).

Ông George Friedman - chủ tịch của Geopolitical Futures và là tác giả của những cuốn sách bán chạy về địa chính trị cùng tương lai hệ thống quan hệ quốc tế, là một trong những người cố gắng phác họa.

Về cơ bản, theo ông Friedman, học thuyết Trump bao gồm ba ý tưởng chính: (i) Mỹ đã để mình trở nên quá đà trong việc tôn trọng các liên minh, (ii) Mỹ nên nghĩ về thương mại theo hướng điều gì là tốt nhất cho mình chứ không phải hệ thống kinh tế toàn cầu, và (iii) Chủ nghĩa đa phương cứng nhắc là di tích của thế giới Chiến tranh lạnh. "Trong thời đại này, Mỹ nên hợp tác với bất kỳ ai chia sẻ lợi ích của mình, thay vì bám vào một cấu trúc đã hết giá trị sử dụng", ông Friedman nêu lập luận.

Thực tế cho thấy căng thẳng Israel - Iran vừa qua là một ví dụ cho việc học thuyết Trump đã được Mỹ triển khai như thế nào. Đầu tiên, Mỹ phủ nhận sự liên quan đến các cuộc tấn công của Israel vào Iran. Sau đó, Tổng thống Trump lên tiếng nhận công lao về việc này, khẳng định ông không hướng tới lệnh ngừng bắn và sẽ mất hai tuần để cân nhắc tấn công Iran. Kế đến, ông ra lệnh ném bom các cơ sở hạt nhân của Iran rồi tuyên bố các bên liên quan đã đạt được lệnh ngừng bắn.

Những người ủng hộ ông Trump nhấn mạnh đây là chiến thuật đánh lạc hướng và gây sức ép kinh điển, giống như cách ông chủ Nhà Trắng đã làm khi còn là một doanh nhân và thường cô đọng thành cụm từ "hòa bình thông qua sức mạnh".

"Những gì tôi gọi là học thuyết Trump khá đơn giản", ông Vance (phó tổng thống Mỹ) giải thích tại một sự kiện bán vé của Đảng Cộng hòa ở Ohio ngày 24-6. "Thứ nhất, ta nêu rõ lợi ích rõ ràng của Mỹ và trong trường hợp vừa qua là Iran không thể có vũ khí hạt nhân. Thứ hai, ta cố gắng giải quyết vấn đề đó thông qua ngoại giao một cách mạnh mẽ. Và thứ ba, khi ta không thể giải quyết bằng ngoại giao, ta sẽ sử dụng sức mạnh quân sự áp đảo để giải quyết rồi rời đi trước khi nó trở thành một cuộc xung đột kéo dài", phó tổng thống Mỹ nhấn mạnh.

Tạp chí Time nhận định đây có lẽ là mô tả rõ ràng nhất về học thuyết Trump trong nhiệm kỳ này. Điều này cũng hoàn toàn khác biệt với những người tiền nhiệm của ông Trump, vốn ưa thích việc để truyền thông và giới phân tích mổ xẻ đâu mới là nội hàm chính xác học thuyết của mình.

Vẫn có những hạn chế?

Người khởi xướng xu hướng học thuyết tổng thống ở Mỹ là Tổng thống James Monroe, công bố vào năm 1823, bao gồm các nguyên tắc cốt lõi làm nền tảng cho chính sách đối ngoại của mỗi ông chủ Nhà Trắng. Sau đó có thể kể đến học thuyết Truman, học thuyết Carter, học thuyết Tự do của George W. Bush.

Dễ nhận ra các học thuyết này đều được đưa ra sau một hoặc một vài sự kiện lớn gây chấn động và tác động sâu sắc đến nước Mỹ. Điểm chung của những học thuyết này là thông báo cho các bên đâu là các lợi ích quan trọng của Mỹ và những gì Washington sẵn sàng làm để thúc đẩy các lợi ích đó.

Vì vậy câu hỏi đặt ra là: Sự kiện nào dẫn tới sự hình thành và ra đời của học thuyết Trump? Một số người chỉ ra sự trỗi dậy của Trung Quốc và những thách thức tiềm tàng với nước Mỹ. Tuy nhiên phần lớn đều cho rằng học thuyết Trump không xuất phát từ một sự kiện cụ thể đe dọa Mỹ mà nó xuất phát từ thế giới quan của ông Trump.

Tùy theo cách nhìn nhận, có người gọi đây là học thuyết "không nhìn điều ác, không nghe điều ác, không nói điều ác" hoặc học thuyết "không liên quan đến chúng ta". Dù có tên gọi là gì thì học thuyết này cũng báo hiệu rằng Mỹ sẽ không cố gắng tác động hoặc phản ứng với cách các quốc gia giải quyết những vấn đề nội bộ của riêng họ. Trong chuyến thăm Saudi Arabia vào tháng 5 rồi, ông Trump đã cho thấy rõ điều này khi nhận xét rằng quá nhiều tổng thống Mỹ trước đây đã bị ám ảnh bởi suy nghĩ rằng Washington có trách nhiệm duy trì công lý ở nước khác bằng các chính sách của Mỹ.

Như một số nhà phân tích theo chủ nghĩa tự do đã chỉ ra, hạn chế của học thuyết Trump chính là làm xói mòn quyền lực mềm của nước Mỹ - thứ mà nhiều người tiền nhiệm đã nỗ lực vun đắp qua nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, với những người ủng hộ ông Trump, quyền lực của nước Mỹ ngày nay không đến từ nghĩa vụ duy trì công lý thế giới hay viện trợ. Thay vào đó, nó đến từ chính bên trong nước Mỹ, sức mạnh quân sự và kinh tế vượt trội của nước này so với các nước khác. Với họ, muốn ưu thế đó được kéo dài, phải đặt nước Mỹ lên trước tiên và trên hết.

(Nguồn: Tuoitre)