Đề xuất thành lập khu phi quân sự (DMZ) tại miền đông Ukraine trong đề cương hòa bình 20 điểm ngày 23-12 của Tổng thống Volodymyr Zelensky là bước tiến gần nhất với giải pháp cụ thể cho vấn đề lãnh thổ.

Đề nghị của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky là một giải pháp cụ thể để giải quyết vấn đề gai góc nhất trong cuộc chiến với Nga: lãnh thổ. Đó có lẽ cũng là đề xuất quan trọng nhất trong đề cương hòa bình 20 điểm được ông công bố ngày 23-12.

Rút quân "đối ứng"

Theo đề xuất, Ukraine sẵn sàng rút quân khỏi các khu vực thuộc vùng Donetsk ở miền đông vẫn còn nằm dưới sự kiểm soát của Kiev và biến nơi đó thành một khu phi quân sự (DMZ), đi kèm điều kiện: Matxcơva sẽ phải rút quân khỏi dải đất tương đương ở Donetsk. Cho đến nay Kremlin vẫn chưa tỏ bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy họ chấp nhận bất cứ điều gì ít hơn quyền kiểm soát toàn bộ Donetsk.

Bản kế hoạch 20 điểm sửa đổi được Ukraine và Mỹ công bố bao quát một loạt vấn đề, từ sắp xếp lãnh thổ đến cam kết an ninh mà Kiev mong đợi, cũng như kế hoạch tái thiết Ukraine thời hậu chiến.

Ông Zelensky cho biết kế hoạch "phản ánh phần lớn lập trường chung giữa Ukraine và Mỹ". Hai điểm bế tắc chính trước đó giữa Washington và Kiev là số phận vùng lãnh thổ do Ukraine nắm giữ ở Donetsk và quyền kiểm soát một nhà máy hạt nhân lớn hiện do Nga chiếm đóng.

Về điểm thứ hai, Kiev đề nghị quản lý nhà máy chung với Mỹ như một hình thức thỏa hiệp.

Các nhượng bộ đề xuất của Kiev, ngay cả khi được Mỹ đồng ý hoàn toàn, vẫn có khả năng cao bị Matxcơva bác bỏ. Kremlin đã luôn khẳng định mục tiêu hàng đầu của họ là chiếm đóng toàn bộ Donetsk và bác bỏ mọi đề xuất trả lại nhà máy hạt nhân cho Ukraine.

Điểm tranh chấp chính - quyền kiểm soát khu vực Donetsk - là chủ đề của nhiều đề xuất qua lại những tháng gần đây. Nga là bên đưa ra đề nghị hoán đổi các vùng lãnh thổ họ chiếm được ở những nơi khác tại Ukraine để lấy phần diện tích Donetsk mà họ chưa chiếm được.

Ukraine lúc đầu bác bỏ đề nghị này, lập luận rằng họ không thể nhượng lại bất kỳ vùng đất nào chưa bị chiếm đóng. Đề xuất hòa bình do Mỹ soạn thảo vào tháng 11 kêu gọi lực lượng Ukraine rút hết khỏi Donetsk và biến vùng Nga chưa chiếm được thành DMZ.

Dự thảo mới muốn DMZ bao gồm cả các khu vực do Ukraine và Nga đang kiểm soát. Ông Zelensky nhấn mạnh bất kỳ hoạt động rút quân nào của Ukraine cũng phải được Nga thực hiện tương ứng, dù quy mô chính xác vẫn chưa rõ ràng.

Tại Donetsk, DMZ có thể bao gồm Kramatorsk và Sloviansk - hai thành phố do Ukraine nắm giữ tạo thành vành đai phòng thủ chính cuối cùng của Kiev ở miền đông. Một vùng đệm do các lực lượng quốc tế quản lý sẽ ngăn cách hai bên.

Mô hình Triều Tiên

Sau nhiều tháng giằng co, những trao đổi này cho thấy các bên cuối cùng đã chịu bàn thảo với nhau về vấn đề then chốt nhất cho một hòa ước: lãnh thổ.

Về mặt quân sự, Ukraine không thể để mất các khu vực họ đã đổ rất nhiều nhân lực và vật lực để củng cố ở Donetsk - vốn có thể đóng vai trò điểm xuất phát cho các cuộc tấn công tiếp theo của Nga.

Ngoài ra còn có các vấn đề nhân đạo liên quan di dời cư dân. Về mặt chính trị, mất đi quyền kiểm soát các phần lãnh thổ Ukraine trọng yếu này có thể giáng một đòn mạnh vào uy tín vốn đã lung lay của ông Zelensky ở trong nước qua vụ tham nhũng trong ngành năng lượng.

Theo tạp chí The Atlantic, ý tưởng DMZ lần đầu tiên được đưa ra bởi ông Dan Driscoll, Bộ trưởng Lục quân Mỹ, hồi tháng 11. Ông Driscoll nói về việc xây dựng một "DMZ bất khả xâm phạm" - được hình dung theo kiểu khu vực kéo dài 260km giữa hai miền Triều Tiên.

Tuy nhiên vùng đất không người đó ở vĩ tuyến 38 hoàn toàn không hề yên bình hay bất khả xâm phạm, với các khẩu pháo chờ sẵn ở cả hai bên, các đường hầm xâm nhập đào dưới lòng đất và máy bay quân sự tuần tra trên trời. Hàng trăm binh sĩ đã thiệt mạng trong các vụ vi phạm lệnh ngừng bắn trong nhiều năm qua.

Chiến tuyến ở Ukraine hiện trải dài tới gần 1.000km, xuyên qua các vùng công nghiệp và nông nghiệp trọng yếu với hàng ngàn thị trấn và ngôi làng xung quanh. "Khi ranh giới dài như vậy", chính ông Zelensky nói trong cuộc phỏng vấn gần đây, "một cuộc xung đột đóng băng luôn dẫn đến các vụ đụng độ quân sự".

Bầu cử, tái thiết và cam kết an ninh

Kế hoạch đề xuất của ông Zelensky cũng nói Ukraine sẽ tổ chức bầu cử càng sớm càng tốt sau khi thỏa thuận hòa bình được ký kết. Nhiệm kỳ tổng thống 5 năm của ông lẽ ra đã kết thúc vào tháng 5-2024, nhưng do thiết quân luật nên chưa tổ chức được.
Kế hoạch cũng nhắc tới lợi ích kinh tế trực tiếp của Mỹ trong nỗ lực tái thiết Ukraine. Một quỹ đầu tư sẽ được thành lập để thu hút cả nhà đầu tư công và tư nhân. Ông Zelensky nói Mỹ và châu Âu mỗi bên có thể đóng góp 100 tỉ USD, với mục tiêu cuối cùng là huy động tới 800 tỉ USD.
Các điểm khác liên quan đến đảm bảo an ninh mà Kiev tìm kiếm lâu nay như duy trì quân đội Ukraine ở mức 800.000 quân trong thời bình với sự tài trợ từ các đối tác phương Tây, tư cách thành viên trong Liên minh châu Âu, hỗ trợ quân sự của châu Âu, và các đảm bảo an ninh song phương từ Mỹ.

Theo Tuoitre