Việc Mỹ liên tiếp chặn bắt tàu chở dầu ngoài khơi Venezuela không chỉ là động thái gây áp lực với Tổng thống Nicolas Maduro. Đó còn là gì?

Lực lượng bảo vệ bờ biển Mỹ tối 19 rạng sáng 20-12 đã bắt giữ tàu chở dầu Centuries ngoài khơi Venezuela, đánh dấu sự leo thang đáng kể trong chiến dịch gây áp lực chống chính phủ Maduro.

Đây là tàu thứ hai chỉ trong hơn một tuần bị Mỹ chặn bắt, sau vụ bắt giữ "tàu chở dầu xuất khẩu lớn nhất từng bị bắt" hôm 11-12 mà ông Trump công bố.

Căng thẳng leo thang ở Caribe

Theo New York Times ngày 20-12, tàu Centuries treo cờ Panama, chở dầu thuộc sở hữu của một thương nhân Trung Quốc cung cấp nhiên liệu cho các nhà máy lọc dầu Trung Quốc và "không có liên hệ với Iran".

Công ty dầu khí nhà nước Venezuela xác nhận tàu này từng vận chuyển dầu từ Venezuela đến Trung Quốc đầu năm nay. Bộ trưởng An ninh nội địa Mỹ đã xác nhận việc bắt giữ. Trang Axios cho biết tàu này được cho là đang cố lách luật phong tỏa mà ông Trump công bố.

Trên trang mạng xã hội TruthSocial ngày 16-12, ông Trump tuyên bố Chính phủ Venezuela là "tổ chức khủng bố nước ngoài" và thông báo phong tỏa hoàn toàn các tàu chở dầu thuộc diện trừng phạt đến và đi từ Venezuela. Ông yêu cầu Caracas trả lại dầu mỏ, đất đai và tài sản "bị đánh cắp" từ Mỹ.

Kể từ cuối tháng 8, để "chống buôn bán ma túy" như ban đầu tuyên bố, lực lượng vũ trang Mỹ tập trung lực lượng quân sự lớn nhất trong nửa thế kỷ ở phía nam Caribe. Lực lượng đặc nhiệm liên hợp "Ngọn giáo phương Nam" gồm 11 tàu chiến, trong đó có tàu sân bay USS Gerald R. Ford lớn nhất và hiện đại nhất, cùng 15.000 binh sĩ.

Cuối tháng 11, ông Trump bắt đầu bàn về khả năng tiến hành hoạt động trên bộ chống băng đảng ma túy. Tuy nhiên Washington không giấu giếm mục tiêu lật đổ Tổng thống Maduro - người bị coi là thủ lĩnh băng đảng "Cartel of the Suns", với tiền thưởng 50 triệu USD cho việc bắt giữ ông.

Trong vài tháng qua, Mỹ nhiều lần dùng quân đội phá hủy tàu bị cáo buộc chở ma túy, làm căng thẳng đáng kể quan hệ hai nước. Với việc chặn bắt tàu chở dầu, căng thẳng ở Caribe leo thang.

Theo TankerTrackers.com, hơn 80 tàu chở dầu đang hoặc chờ bốc dỡ ở vùng biển Venezuela, trong đó hơn 30 tàu chịu lệnh trừng phạt của Mỹ. "Hạm đội ngầm" toàn cầu gồm 1.423 tàu chở dầu, trong đó 921 tàu chịu lệnh trừng phạt của Mỹ, Anh hoặc châu Âu.

Học thuyết Monroe tái xuất

Từ đâu mà có tuyên bố của ông Trump hôm 16-12 nói rằng "Venezuela đã lấy đất đai, quyền khai thác dầu mỏ, mọi thứ chúng tôi có. Họ đuổi các công ty của chúng tôi đi. Chúng tôi đã phong tỏa Venezuela và muốn lấy lại tất cả"?

Làn sóng quốc hữu hóa dầu mỏ do Tổng thống Hugo Chávez thúc đẩy, dù ông không phải người đầu tiên. Năm 1976, khi ông lên nắm quyền, Chính phủ Venezuela thông qua luật quốc hữu hóa các công ty dầu khí nước ngoài, bao gồm Creole Petroleum. Công ty dầu khí nhà nước PDVSA cũng được thành lập cùng thời điểm.

Năm 2007, ông Chavez buộc các công ty nước ngoài nhường quyền kiểm soát cho PDVSA, những công ty từ chối bị tước cổ phần trong dự án. ExxonMobil và ConocoPhillips từ chối và mất tài sản ở Vành đai Orinoco - các khoản đầu tư bị tước đoạt đơn phương.
Các tòa trọng tài quốc tế coi đây là "tịch thu tài sản" và ra lệnh Venezuela bồi thường: ConocoPhillips nhận 8,7 - 11 tỉ USD, ExxonMobil nhận hàng trăm triệu và hơn 1 tỉ USD trong các phán quyết khác. Venezuela thanh toán một số khoản lớn, nhưng phần đáng kể vẫn chưa được chi trả và đang bị thu hồi cưỡng chế.

Tuy nhiên, các hành động này đều trong khuôn khổ pháp luật, khó biện minh cho lệnh phong tỏa của ông Trump. Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump từng cố lật đổ ông Maduro, ủng hộ nhà lãnh đạo đối lập Juan Guaido, nhưng thất bại. Trở lại Nhà Trắng đầu năm 2025, ông nói thẳng về kế hoạch chống các chế độ cánh tả ở Mỹ Latin, ngoài Venezuela còn có Cuba và Nicaragua.

Trong Chiến lược An ninh quốc gia tháng 11 năm nay, ông Trump quay lại Học thuyết Monroe "để khôi phục vị thế bá chủ của Mỹ ở Tây bán cầu". Bản chất học thuyết là toàn bộ Tây bán cầu là khu vực lợi ích của Mỹ, Washington không cho phép ai xâm phạm "sân sau" của mình. Ngày nay, điều này chủ yếu nhắm đến Nga và Trung Quốc - những nước đang tích cực vun đắp quan hệ với Mỹ Latin.

Trang 17 của chiến lược viết: "Các đối thủ từ bán cầu khác đã thâm nhập đáng kể vào bán cầu chúng ta để gây thiệt hại kinh tế hiện nay và có khả năng gây hại chiến lược trong tương lai".

Sky News ngày 17-12 nhận định Tổng thống Mỹ đang theo đuổi ba mục tiêu: lật đổ ông Maduro và thiết lập "chính phủ tuân phục", giành quyền kiểm soát dầu mỏ "thông qua quan hệ đối tác thương mại, chứ không phải vũ lực", và ngăn chặn "hoạt động buôn lậu ma túy và người vào Mỹ". Sky News nêu rõ nhà lãnh đạo Mỹ "quyết tâm khẳng định quyền kiểm soát Tây bán cầu".

Caracas "phơi bày động cơ thật" của Mỹ

Theo Đài BBC, phản ứng về vụ tịch thu tàu chở dầu, Venezuela lên án ông Trump, nhấn mạnh "mục tiêu của Tổng thống Mỹ luôn là tịch thu dầu mỏ Venezuela mà không bồi thường".
Tuyên bố của Caracas nêu rõ lý do cho sự gây hấn kéo dài của Mỹ "cuối cùng đã được phơi bày": "Không phải di cư. Không phải ma túy. Không phải dân chủ hay nhân quyền. Luôn luôn là về tài nguyên thiên nhiên, dầu mỏ, năng lượng - những nguồn tài nguyên thuộc về người dân Venezuela".
Đầu tháng 10, theo yêu cầu Venezuela, Hội đồng Bảo an LHQ tổ chức cuộc họp đặc biệt về tình hình leo thang ở phía nam Caribe. Đại diện thường trực Nga tại LHQ Vasily Nebenzya lưu ý, theo Văn phòng LHQ về ma túy và tội phạm, cơ quan này không coi Venezuela là trung tâm buôn bán ma túy, 87% cocaine đến Mỹ qua Thái Bình Dương mà Venezuela không có đường ra.
Ông Nebenzya cũng nhắc "Cartel of the Suns" (mà Mỹ tuyên bố ông Maduro là thủ lĩnh) thậm chí không được đề cập trong báo cáo tháng 3 của Bộ Ngoại giao Mỹ.

Theo Tuoitre