Cuối năm 2025, Hải quan Quảng Châu công bố đã triệt phá hai đường dây buôn lậu mẫu máu phụ nữ mang thai được đánh giá là có quy mô lớn nhất từng được phát hiện tại Trung Quốc, với phạm vi hoạt động trải rộng 23 tỉnh thành.

Theo đó, số lượng mẫu máu bị vận chuyển trái phép vượt 100.000 và thu lợi bất hợp pháp hơn 30 triệu nhân dân tệ (khoảng 113 tỉ đồng).

Thực tế vụ án Quảng Châu không phải một sự kiện đơn lẻ, mà như một điểm cắt cho thấy cách thức một thị trường ngầm vận hành song song với hệ thống quản lý đã được siết chặt trong nhiều năm qua.

Còn kẽ hở pháp lý

Theo truyền thông Trung Quốc, hoạt động buôn lậu máu thai phụ - thường được gọi bằng thuật ngữ "gửi máu xét nghiệm con" - đã tồn tại từ lâu và gắn chặt với nhu cầu xét nghiệm giới tính thai nhi hoặc sàng lọc gene ở ngoài đại lục.

Trong bối cảnh mất cân bằng giới tính kéo dài, Trung Quốc đã sớm ban hành lệnh cấm các hình thức xét nghiệm để xác định giới tính thai và phá thai lựa chọn giới tính từ năm 2001.

Các cơ sở vi phạm quy định này có thể bị xử phạt hành chính, với mức phạt có thể lên đến gấp 6 lần khoản thu lợi bất hợp pháp và tước giấy phép hoạt động theo luật dân số và kế hoạch hóa gia đình.

Tuy nhiên việc một số phòng xét nghiệm nằm ngoài đại lục như ở Hong Kong vẫn tiếp nhận mẫu máu từ Trung Quốc đã tạo ra khoảng trống cho các mạng lưới xuyên khu vực tiếp tục tồn tại.

Theo bản tin ngày 17-12 của đài CCTV, hoạt động của nhóm buôn lậu tại Quảng Châu được phân tách thành nhiều khâu: tiếp cận khách hàng qua mạng xã hội, tập kết mẫu máu, trung chuyển và lưu trữ rồi buôn lậu qua biên giới đại lục, với mỗi công đoạn do các nhóm khác nhau đảm trách.

Cấu trúc này giúp các đối tượng phân tán rủi ro, đồng thời làm gia tăng độ phức tạp trong việc phát hiện và xử lý, đặt ra yêu cầu điều chỉnh phương thức quản lý theo hướng tiếp cận toàn chuỗi thay vì tập trung vào từng khâu riêng lẻ.

Tại Trung Quốc, máu và các mẫu sinh học khác mang theo thông tin di truyền then chốt của con người được xếp vào nhóm vật phẩm bị hạn chế nghiêm ngặt trong hoạt động xuất nhập khẩu.

Việc thu thập và nghiên cứu trái phép các mẫu sinh học không chỉ tác động đến quyền lợi của cá nhân người cung cấp mẫu mà còn đặt ra những rủi ro tiềm tàng đối với lợi ích công cộng và an ninh quốc gia.

Trước các rủi ro này, Trung Quốc đã điều chỉnh công cụ pháp lý theo hướng tăng cường xử lý hình sự. Luật hình sự Trung Quốc bản sửa đổi lần thứ 11 đã lần đầu tiên bổ sung tội danh buôn lậu tài nguyên di truyền của con người vào hệ thống tội phạm hình sự.

Theo quy định này, các hành vi gồm: thu thập, vận chuyển, gửi bưu chính, mang theo trái phép tài nguyên di truyền ra ngoài khu vực, nếu gây nguy hại cho sức khỏe cộng đồng hoặc lợi ích xã hội, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức hình phạt cao nhất lên đến 7 năm tù.

Tuy nhiên việc các đường dây vẫn hoạt động ở quy mô lớn nhiều năm sau khi luật hình sự sửa đổi có hiệu lực cho thấy hiệu quả quản lý không chỉ nằm ở khung hình phạt.

Quy trách nhiệm mạng xã hội

Theo điều tra của cơ quan chức năng, phần lớn hoạt động kết nối giữa bên cung và bên cầu trong vụ buôn lậu tại Quảng Châu được thực hiện thông qua các nền tảng trực tuyến và mạng xã hội.

Các quảng cáo về xét nghiệm giới tính thai nhi không xâm lấn hoặc xét nghiệm sàng lọc trước sinh thường được ngụy trang dưới dạng tư vấn sức khỏe hoặc phổ biến kiến thức, đi kèm những mô tả nhấn mạnh tính an toàn và không rủi ro.

Người dùng dịch vụ có thể trao đổi trực tiếp và lâu dài với các cơ sở xét nghiệm ở ngoài khu vực thông qua các kênh này. Chính cơ chế đó đã giúp các đường dây duy trì hoạt động ổn định, đồng thời khiến các nền tảng mạng xã hội trở thành mắt xích then chốt trong cách Trung Quốc điều chỉnh và siết chặt công tác quản lý.

Việc sửa đổi luật an ninh mạng, được Ủy ban Thường vụ Nhân đại toàn quốc Trung Quốc thông qua ngày 28-10 và dự kiến có hiệu lực từ ngày 1-1-2026, đã củng cố cơ sở pháp lý cho việc siết chặt trách nhiệm của các nền tảng mạng xã hội trong kiểm soát nội dung và ngăn chặn hành vi vi phạm pháp luật.

Theo quy định mới, dù các nền tảng mạng xã hội không trực tiếp tham gia tổ chức hay phân chia lợi nhuận trong các đường dây buôn lậu, nhưng trong trường hợp biết hoặc phải biết người dùng lợi dụng dịch vụ của họ để thực hiện hành vi trái pháp luật mà không áp dụng biện pháp ngăn chặn kịp thời, đơn vị chủ quản của nền tảng vẫn có thể bị xem xét trách nhiệm hành chính.

Tân Hoa xã ngày 28-10 nhận định lần sửa đổi này tập trung tăng cường trách nhiệm pháp lý và nâng cao sự phối hợp giữa các quy định pháp luật liên quan, nhằm ứng phó với những rủi ro mới phát sinh trong bối cảnh công nghệ và trí tuệ nhân tạo phát triển nhanh chóng.

Điều này cho thấy Trung Quốc đã đặt các nền tảng mạng xã hội vào một phạm vi trách nhiệm pháp lý rõ ràng hơn thay vì để các nền tảng này đứng ngoài các hành vi vi phạm diễn ra trên dịch vụ của họ.

Nam nhiều hơn nữ

Một nghiên cứu dài hạn do nhóm học giả quốc tế thực hiện, với sự tham gia của các nhà nghiên cứu thuộc Bộ phận Dân số của Liên hợp quốc, công bố trên kỷ yếu của Viện hàn lâm Khoa học quốc gia Mỹ cho biết việc lựa chọn giới tính trước sinh trong giai đoạn 1970-2017 ước tính đã dẫn đến việc 11,9 triệu bé gái không được sinh ra tại Trung Quốc.
Tính đến năm 2024, dân số Trung Quốc vẫn ghi nhận số nam giới nhiều hơn nữ giới gần 30 triệu người, với tỉ lệ trung bình khoảng 112 bé trai/100 bé gái - cao hơn đáng kể so với mức sinh học tự nhiên. Trong đó việc chọn lựa giới tính thai nhi vừa là nguyên nhân, vừa là hệ quả của tình trạng này.

Theo Tuoitre