Có tới nửa triệu người đang tham gia vào thị trường lao động chợ đen ở Séc, bao gồm cả người Séc lẫn người nước ngoài. Theo ước tính, nhà nước Séc thất thoát hàng chục tỷ korun mỗi năm. Vấn đề tồn tại lâu năm này đặc biệt nổi cộm trong hai năm gần đây, khi nhu cầu tuyển dụng lao động của các công ty ngày càng tăng.

Cùng với đó, số lượng các công ty môi giới bất hợp pháp đưa người nước ngoài vào làm việc cũng gia tăng mạnh. Lợi ích từ nguồn lao động giá rẻ không chỉ rơi vào tay các công ty môi giới, mà các doanh nghiệp trực tiếp sử dụng lao động cũng hưởng lợi, nhưng đồng thời họ phải chịu trách nhiệm chính trong toàn bộ tình trạng này.

Đây là một hệ thống lao động bất hợp pháp, trong đó nhà nước mất thuế, không thu được bảo hiểm xã hội hay bảo hiểm y tế, và người nước ngoài làm việc tại Séc không khai báo với cơ quan chức năng, không có giấy phép cư trú, không có hợp đồng lao động hợp pháp, dẫn đến nguy cơ bị bóc lột.

Họ phải trả giá cao cho chỗ ở, chỉ nhận lương tối thiểu theo giờ, không được nghỉ ngơi đầy đủ, và cuối cùng không nhận được số tiền đã thỏa thuận ban đầu. Sau vài tháng làm việc vất vả, họ lại phải trở về quê nhà.

Dù nhà nước cố gắng tăng cường các biện pháp hạn chế, và Phòng Thương mại cũng quan tâm đến vấn đề này, nhưng việc ngăn chặn lao động bất hợp pháp và các vấn đề liên quan vẫn chưa hiệu quả.

Lương tối thiểu, làm việc tối đa

Theo ông Radovan Burkovič từ Hiệp hội các công ty môi giới lao động, hoạt động kinh doanh liên quan đến người Ukraine đang phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, đối tượng ở đây không phải là những người tị nạn đang được hưởng sự bảo vệ tạm thời và có quyền làm việc hợp pháp tại Cộng hòa Séc (dù họ cũng có thể gặp phải những vấn đề trên thị trường lao động), mà chủ yếu là những người Ukraine vẫn đang sống ở tại Ukraine.

Họ không hiểu tiếng Séc, không biết thị trường lao động ở Séc cũng như những điều kiện liên quan đến an toàn lao động hay cách thức thực hiện công việc ở Séc.

Ông Burkovič cho biết: “Việc này chủ yếu do người Ukraine đã định cư lâu dài ở Séc thực hiện. Họ đăng tin tuyển dụng ngay trên các trang web tại Ukraine, lo liệu để có người đến đón người đó, nhét họ lên xe buýt hoặc tàu, sắp xếp chỗ ở cho họ, rồi những người này làm từ 12 đến 16 giờ mỗi ngày, bảy ngày một tuần. Trong khi đó họ được trả ít hơn cả mức lương tối thiểu”.

Theo ông, hậu quả là các công ty môi giới hợp pháp, tuân thủ pháp luật, có giấy phép từ Bộ Lao động, đóng đầy đủ các khoản đóng góp bắt buộc, đảm bảo cho người lao động giờ làm việc, quyền nghỉ phép, chế độ ốm đau và bồi thường tai nạn lao động, lại không thể cạnh tranh về giá.

Trên hết là chi phí rẻ

Vấn đề này không chỉ liên quan đến người nước ngoài, mà còn ảnh hưởng đến cả người Séc. Chẳng hạn, những người đang trong tình trạng bị thi hành án dân sự và cố gắng tránh bị trừ lương. Tuy nhiên, họ không nhận ra rằng mình đang đối mặt với rủi ro không được trả lương, đồng thời phát sinh nợ bảo hiểm xã hội và y tế mà họ có thể không biết. Hậu quả là họ cũng có thể gặp vấn đề với chế độ hưu trí sau này.

Văn phòng kiểm toán tối cao gần đây cảnh báo rằng do tuyển dụng lao động bất hợp pháp, nhà nước có thể đã thiệt hại tới 92 tỷ korun trong giai đoạn 2019–2022. Hơn nữa, các cơ quan chức năng không thể thu được bảo hiểm từ các công ty bị phạt, nên các công ty không lo ngại về điều này.
Từ năm 2021, các công ty thuê lao động bất hợp pháp có thể bị phạt từ 50.000 đến 10 triệu korun. Trước đó, chỉ các công ty môi giới mới phải lo sợ hình phạt.

Theo Bộ Lao động, các công ty này vi phạm luật về việc làm bằng cách tạo điều kiện cho dịch vụ môi giới lao động trá hình.

Tuy nhiên, không chỉ các công ty môi giới hợp pháp, mà cả tổ chức Člověk v tísni cũng lưu ý rằng với các doanh nghiệp lớn, thường là đa quốc gia, vấn đề này thường bị xem nhẹ. Theo họ, thường là các thương hiệu danh tiếng, thông qua nhiều bên trung gian, thuê lao động giá rẻ từ các công ty môi giới đáng ngờ trong các ngành như logistics, xây dựng hoặc vệ sinh, nhưng từ chối thừa nhận trách nhiệm về điều kiện lao động của họ. Không hiếm khi họ lập luận rằng họ không biết về những thực hành này, hoặc rằng công ty môi giới chỉ là nhà cung cấp bình thường như các nhà cung cấp khác.

Các cuộc kiểm tra được Cơ quan Thanh tra Lao động Nhà nước thực hiện. Khi phát hiện sai phạm, không quan trọng công ty có biết về lao động bất hợp pháp hay không. Theo phát ngôn viên cơ quan, trong quá trình xử lý vi phạm, cơ quan xem xét tất cả những gì đã được phát hiện. Mức phạt được áp dụng là kết quả của việc xem xét hành chính, trong đó bao gồm tất cả các yếu tố giảm nhẹ và tăng nặng, tính chất và mức độ nghiêm trọng của vi phạm, cũng như các khía cạnh khác được quy định trong luật về xử lý vi phạm

Năm ngoái, Cơ quan Thanh tra Lao động đã phạt 83 vụ với tổng số tiền gần 66 triệu korun, trong khi năm nay đã có 61 vụ với tổng số 44 triệu korun.

Tổng cộng, các văn phòng thanh tra lao động năm ngoái đã áp dụng hơn 5.500 biện pháp xử phạt đối với các nhà tuyển dụng vì vi phạm quy định pháp luật, với tổng số tiền gần 469 triệu korun.

Cái chết của cậu bé 15 tuổi như một lời cảnh báo

Tổ chức Člověk v tísni kêu gọi tất cả các công ty kiểm tra quy trình tuyển dụng lao động nước ngoài hoặc việc sử dụng dịch vụ của các công ty môi giới hay trung gian lao động không đăng ký. Jan Černý, Giám đốc Chương trình Xã hội và Giáo dục của Člověk v tísni, cho biết: “Các quản lý doanh nghiệp sử dụng những công ty môi giới này nên suy nghĩ kỹ xem việc thuê lao động bất hợp pháp có xứng đáng với những rủi ro mà họ phải chịu không”.

Mức độ nghiêm trọng của vấn đề được minh họa qua trường hợp cậu bé người Ukraine 15 tuổi, Ivan, người đã tử vong do tai nạn lao động vào cuối tháng 8 tại Klatovsko.

Theo thông tin có được, cậu bé đến Séc chỉ trong thời gian ngắn để làm việc bất hợp pháp. Trong khi dọn dẹp tại một nhà xưởng trát vữa với máy móc nặng, cậu bị máy bắt và cắt cụt một tay. Hiện các cơ quan chức năng Séc đang điều tra công ty liên quan.

“Ivan không phải là công nhân trẻ duy nhất làm việc trong môi trường nguy hiểm. Theo thông tin từ thực địa của chúng tôi, đây chắc chắn không phải là trường hợp duy nhất của công nhân dưới 18 tuổi làm việc trong điều kiện nguy hiểm,” - ông Černý cảnh báo.

Theo ông, giải pháp là các doanh nghiệp thuê lao động bất hợp pháp nên mất uy tín và cả quyền nhận trợ cấp hoặc tham gia đấu thầu công.
Ivan Dzido từ Hiệp hội các nhà cung cấp dịch vụ nhân sự cho rằng, mức phạt cao hơn, lên tới hàng chục triệu korun, hoặc yêu cầu tất cả các công ty môi giới lao động phải đăng ký, cũng sẽ giúp cải thiện tình hình.

Ông Dzido nhấn mạnh: “Cộng hòa Séc đang đối mặt lâu dài với tình trạng thiếu lao động, đặc biệt trong các ngành mà lao động trong nước không đáp ứng đủ nhu cầu của các công ty, điển hình là sản xuất, logistics và xây dựng. Dân số Séc đang già hóa và số người tham gia thị trường lao động đang giảm. Nếu muốn duy trì khả năng cạnh tranh của nền kinh tế, đảm bảo tăng trưởng doanh nghiệp và vận hành các dịch vụ then chốt, chúng ta không thể thiếu sự tham gia của lao động nước ngoài cả có kỹ năng lẫn không có kỹ năng. Đồng thời, lao động nước ngoài bổ sung cho thị trường lao động Séc, chứ không thay thế.”

(Theo Novinky)