Năm 2023, Ấn Độ đã soán ngôi Trung Quốc để trở thành quốc gia đông dân nhất thế giới, theo ước tính của Liên Hợp Quốc.

Với gần 1,45 tỷ dân hiện nay, bạn có thể cho rằng Ấn Độ sẽ không ồn ào đối với chuyện việc sinh thêm con nữa. Nhưng thử đoán xem? Các cuộc bàn thảo về vấn đề này đột nhiên trở nên sôi nổi.

Lãnh đạo của hai bang phía nam - Andhra Pradesh và Tamil Nadu - gần đây đang kêu gọi người dân sinh thêm con.

Bang Andhra Pradesh đang cân nhắc chuyện cấp các khoản khuyến khích, viện dẫn tỷ lệ sinh thấp và dân số già hóa. Bang này cũng đã hủy bỏ "chính sách hai con" để trao quyền về cho các cơ quan bầu cử địa phương, và có thông tin rằng bang Telangana lân cận cũng có thể sớm làm điều tương tự.

Bang Tamil Nadu gần đó cũng đang đưa ra những động thái tương tự, nhưng mạnh mẽ hơn.

Tỷ lệ sinh của Ấn Độ đã giảm đáng kể - từ 5,7 ca sinh/ phụ nữ hồi năm 1950 xuống còn mức hiện tại là 2.

Tại 17 trong số 29 bang và vùng lãnh thổ, tỷ lệ này đã giảm xuống dưới mức sinh thay thế (mức tỷ lệ sinh mà số trẻ em sinh ra đủ để duy trì dân số ổn định) là 2 ca sinh/ phụ nữ.

Năm bang miền Nam Ấn Độ dẫn đầu quá trình chuyển đổi nhân khẩu học của đất nước, đạt mức sinh thay thế sớm hơn nhiều so với các bang khác. Bang Kerala đạt mốc này vào năm 1988, Tamil Nadu vào năm 1993, và các bang còn lại vào giữa những năm 2000.

Hiện tại, năm bang miền Nam có tổng tỷ lệ sinh dưới 1,6, trong đó bang Karnataka là 1,6 và Tamil Nadu là 1,4. Nói cách khác, mức sinh ở các bang này bằng hoặc thấp hơn nhiều so với nhiều nước châu Âu.

Nhưng các bang này lo ngại sự thay đổi về nhân khẩu học của Ấn Độ, với sự phân bổ dân số không đồng đều giữa các bang, sẽ ảnh hưởng đáng kể đến việc tỷ lệ đại diện và ngân sách liên bang.

"Họ lo sợ bị phạt vì các chính sách kiểm soát dân số hiệu quả của mình, mặc dù họ có thành tích kinh tế tốt hơn và đóng góp đáng kể vào ngân sách liên bang", Giáo sư Srinivas Goli, chuyên gia nhân khẩu học tại Viện Khoa học Dân số Quốc tế, nói với BBC.

Các bang phía Nam cũng đang phải đối mặt với một mối lo lớn khác khi Ấn Độ chuẩn bị cho lần phân chia lại số ghế đại diện trong cuộc bầu cử vào năm 2026 - lần đầu tiên kể từ năm 1976.

Quá trình này sẽ vẽ lại địa giới bầu cử để phản ánh sự thay đổi về dân số, có khả năng làm giảm số ghế trong quốc hội của các bang thịnh vượng về kinh tế phía Nam.

Vì ngân sách liên bang được phân bổ dựa trên dân số của các bang, nhiều người lo ngại điều này có thể làm trầm trọng thêm những khó khăn về tài chính của họ và hạn chế quyền tự do hoạch định chính sách.

Các nhà nhân khẩu học KS James và Shubhra Kriti dự đoán rằng các bang đông dân ở phía Bắc như Uttar Pradesh và Bihar sẽ giành được nhiều ghế trong quốc hội hơn từ việc phân chia lại, trong khi các bang phía Nam như Tamil Nadu, Kerala và Andhra Pradesh có thể phải đối mặt với việc mất đi một số ghế, từ đó thay đổi đại diện chính trị.

Nhiều người, bao gồm cả Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, đã ám chỉ rằng những thay đổi về phân bổ tài chính và số ghế trong quốc hội sẽ không được thực hiện vội vàng.

"Là một nhà nhân khẩu học, tôi nghĩ các bang không nên quá lo lắng về những vấn đề này. Mọi chuyện có thể được giải quyết thông qua đàm phán mang tính xây dựng giữa chính quyền liên bang và các bang", Giáo sư Goli cho biết. "Mối quan tâm của tôi nằm ở chỗ khác".

Theo các nhà nhân khẩu học, thách thức chính là tình trạng già hóa dân số nhanh chóng của Ấn Độ do tỷ lệ sinh giảm. Trong khi các quốc gia như Pháp và Thụy Điển mất lần lượt 120 và 80 năm để dân số già của họ tăng từ 7% lên 14%, Ấn Độ dự kiến sẽ đạt được mốc này chỉ trong vòng 28 năm, ông Goli cho biết.

Tình trạng già hóa dân số nhanh này gắn liền với thành công đặc biệt của Ấn Độ trong việc giảm mức sinh. Ở hầu hết các quốc gia, mức sống, giáo dục và đô thị hóa được cải thiện dẫn đến việc giảm tỷ lệ sinh khi tỷ lệ sống sót của trẻ em được cải thiện.

Nhưng ở Ấn Độ, tỷ lệ sinh giảm nhanh chóng mặc dù tiến bộ xã hội và kinh tế còn khiêm tốn, nhờ vào các chương trình phúc lợi gia đình mạnh mẽ thúc đẩy các gia đình không đông con thông qua các mục tiêu, khuyến khích và răn đe.

Hậu quả không mong muốn là gì? Hãy lấy bang Andhra Pradesh làm ví dụ. Tỷ lệ sinh là 1,5, ngang với Thụy Điển, nhưng thu nhập bình quân đầu người lại thấp hơn 28 lần, ông Goli nói. Với những món nợ chồng chất mà nguồn lực lại hạn chế, liệu các quốc gia như vậy có thể chu cấp được mức lương hưu cao hơn hoặc an sinh xã hội cho dân số đang nhanh chóng già đi hay không?

Hãy xem xét điều này. Hơn 40% người già Ấn Độ (trên 60 tuổi) thuộc nhóm thu nhập nghèo nhất - 20% dân số nghèo nhất theo phân bổ tài sản, theo Báo cáo mới nhất về tình trạng già hóa dân số Ấn Độ của Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA).

Nói cách khác, Giáo sư Goli cho biết, "Ấn Độ đang già trước khi giàu".

Việc có ít trẻ em hơn cũng có nghĩa là tỷ lệ phụ thuộc người già (số người già trên số người lao động) tăng lên, dẫn đến có ít người chăm sóc cho nhóm dân số già ngày càng gia tăng hơn. Các nhà nhân khẩu học cảnh báo hệ thống y tế, các trung tâm cộng đồng và viện dưỡng lão của Ấn Độ chưa sẵn sàng cho sự thay đổi này.

Quá trình đô thị hóa, di cư và thị trường lao động thay đổi đang làm suy giảm thêm truyền thống chu cấp gia đình - điểm mạnh của Ấn Độ - khiến nhiều người cao tuổi bị bỏ bê.

Trong khi việc di cư từ các bang đông dân sang các bang ít dân hơn có thể giúp thu hẹp khoảng cách giữa các nhóm tuổi lao động, điều này cũng dấy lên lo ngại. Ông Goli cho biết "cần phải đầu tư mạnh mẽ vào công tác phòng ngừa, chăm sóc giảm nhẹ và cơ sở hạ tầng xã hội để chăm sóc người già".

Như thể mối lo ngại của các bang phía Nam là chưa đủ, đầu tháng này, Mohan Bhagwat, người đứng đầu tổ chức dân tộc chủ nghĩa Hindu Rashtriya Swayamsevak Sangh, cố vấn tư tưởng của đảng Bharatiya Janata (BJP) cầm quyền của Thủ tướng Modi - đã kêu gọi các cặp vợ chồng sinh ít nhất ba con để đảm bảo tương lai của Ấn Độ.

"Theo khoa học dân số, khi mức sinh giảm xuống dưới 2,1, một xã hội sẽ tự diệt vong. Không ai phá hủy nó", ông Bhagwat được cho là đã nói như vậy tại một cuộc họp gần đây.

Mặc dù những lo ngại của ông Bhagwat có thể có cơ sở, nhưng không hoàn toàn chính xác, theo các nhà nhân khẩu học. Tim Dyson, một nhà nhân khẩu học tại Trường Kinh tế London, đã nói với BBC rằng sau một hoặc hai thập niên, "mức sinh rất thấp liên tục sẽ dẫn đến sự suy giảm dân số nhanh chóng".

Tỷ lệ sinh 1,8 trẻ/ phụ nữ dẫn đến sự suy giảm dân số chậm và có thể kiểm soát được. Nhưng tỷ lệ 1,6 hoặc thấp hơn có thể gây ra "sự suy giảm dân số nhanh chóng và không thể kiểm soát được".

"Số lượng người bước vào độ tuổi sinh sản - và độ tuổi lao động chính - sẽ ít hơn, và điều này sẽ gây ra thảm họa về mặt xã hội, chính trị và kinh tế. Đây là một tiến trình nhân khẩu học và rất khó để đảo ngược", ông Dyson cho biết.

Điều này đã xảy ra ở một số quốc gia.

Vào tháng 5/2024, Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol tuyên bố tỷ lệ sinh thấp kỷ lục của đất nước là "tình trạng khẩn cấp quốc gia" và công bố kế hoạch thành lập một bộ chuyên trách của chính phủ. Mức sinh của Hy Lạp đã giảm mạnh xuống còn 1,3, bằng một nửa so với năm 1950, khiến Thủ tướng Kyriakos Mitsotakis cảnh báo về mối đe dọa "sự tồn vong" của dân số.

Nhưng các chuyên gia dân số cho rằng việc khuyến khích người dân sinh thêm con là vô ích. Ông Dyson cho biết "Xét đến những thay đổi trong xã hội, kể cả việc giảm đáng kể chênh lệch giới tính khi cuộc sống của phụ nữ ngày càng giống với nam giới, xu hướng này khó có thể đảo ngược".

Đối với các bang của Ấn Độ như Tamil Nadu và Kerala, đang phải vật lộn với tình trạng lực lượng lao động suy giảm, câu hỏi chính là: ai sẽ thay thế để lấp đầy khoảng trống?

Các nước phát triển, không thể đảo ngược sự suy giảm mức sinh, đang tập trung thúc đẩy quá trình lão hóa lành mạnh và năng động - kéo dài tuổi thọ lao động thêm 5 đến 7 năm và nâng cao năng suất ở các nhóm tuổi cao hơn.

Các chuyên gia dân số cho rằng Ấn Độ sẽ cần kéo dài tuổi nghỉ hưu một cách hợp lý, và các chính sách phải ưu tiên làm cho người dân có nhiều thời gian khỏe mạnh hơn thông qua việc kiểm tra sức khỏe tốt hơn, và củng cố an sinh xã hội để đảm bảo một dân số cao tuổi năng động và có năng suất - một "lợi tức bạc" (silver dividend – ý tưởng là con người có thể làm việc lâu hơn) tiềm năng.

Ấn Độ cũng phải tận dụng tốt hơn "lợi tức dân số" - tăng trưởng kinh tế xảy ra khi một quốc gia có lực lượng lao động lao động lớn. Ông Goli tin rằng Ấn Độ có một cơ hội cho đến năm 2047 để thúc đẩy kinh tế, tạo công ăn việc làm cho lực lượng lao động và phân bổ nguồn lực cho vấn đề già hóa. "Chúng tôi chỉ đang thu được 15-20% lợi tức - chúng tôi có thể làm tốt hơn nhiều," ông nói.

Theo: BBC