Các nước EU đang bơm hàng chục tỷ euro trợ giá năng lượng trong lúc sự đồng thuận về việc trừng phạt Nga có dấu hiệu rạn nứt.

Theo The Economist, các nhà lãnh đạo chính phủ liên minh của Đức hôm 4/9 xuất hiện với gương mặt xanh xao, mắt thâm quầng như thể họ vừa tiệc tùng suốt đêm. Nhưng thực tế, họ vừa trải qua 22 giờ đàm phán về gói cứu trợ chi phí năng lượng mới.

Gói này sẽ có quy mô ít nhất 65 tỷ euro (64,7 tỷ USD), tương đương 1,8% GDP Đức. Nó được cho là để bảo vệ bình yên xã hội trong một mùa đông mà người Đức sẽ phải trả chi phí cao ngất cho khí đốt và nhiều mặt hàng khác.

"Bạn sẽ không bao giờ đi một mình", Thủ tướng Đức Olaf Scholz, hứa hẹn với người dân bằng cách dùng tên bài hát "You'll Never Walk Alone" của ban nhạc Gerry and the Pacemakers.

Ngoài Đức, Thụy Điển và Czech cũng đã lần lượt công bố các biện pháp mới trong tuần này để giúp người dân và doanh nghiệp đối phó với giá năng lượng tăng cao. Chi phí năng lượng tại châu Âu đã tăng kể từ tháng 2, khi EU áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Nga vì xung đột Ukraine, và Nga đáp trả bằng cách cắt giảm nguồn cung khí đốt.

Bước đối đầu mới nhất là quyết định vào ngày 2/9 của G7, về kế hoạch áp trần giá dầu Nga. Ngày hôm sau, Nga ngừng cung cấp khí đốt qua Nord stream 1, đường ống chính vận chuyển tới Đức, vì lý do kỹ thuật. Đến sáng 5/9, giá khí đốt trên sàn giao dịch TTF của Amsterdam đã tăng khoảng 30% và hiện ở mức gấp 10 lần so với giá trung bình vào tháng 9/2021.

Nhà máy điện than Jaenschwalde tại Peitz, Đức. Ảnh: Bloomberg

Sức ép thiếu khí đốt Nga là phép thử cho năng lực tài chính của châu Âu. Các chính phủ tại đây đang vật lộn trong bài toán cân bằng giữa cứu trợ cho người dân và doanh nghiệp, với việc thả giá năng lượng tăng lên nhằm ngăn chặn việc sử dụng quá mức.

Đức - nền kinh tế lớn nhất khối - cũng là nước đã tung các gói cứu trợ năng lượng lớn nhất. Trước gói 65 tỷ euro này, họ đã đưa ra hai gói với quy mô tổng cộng 30 tỷ euro. Chúng bao gồm giảm thuế cho các ngành sử dụng nhiều năng lượng, phát tiền một lần 200 euro cho sinh viên và 300 euro cho người hưu trí, trợ cấp vé phương tiện giao thông công cộng và trợ cấp trẻ em hàng tháng cao hơn.

Sắp tới, việc trợ giá điện sẽ giới hạn trong một số lượng tối thiểu cho các hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ. Các điều khoản phúc lợi cơ bản và trợ cấp trẻ em sẽ tăng lên, cũng như trợ cấp tiền thuê nhà cho người nghèo.

Những khoản trợ cấp này sẽ giúp được tầng lớp công nhân nhưng cũng thúc đẩy lạm phát, vốn đã lên mức 8,8% vào tháng 8. Ông Scholz tìm một phần tài chính cho việc trợ cấp bằng cách áp trần lợi nhuận các công ty sản xuất điện từ năng lượng gió, sinh khối, mặt trời và hạt nhân. Ông lập luận rằng họ đang kiếm lợi nhuận quá mức trong lúc giá điện cao, vốn bị quyết định bởi giá khí đốt đầu vào.

Trong khi đó, Pháp đã có một cách tiếp cận hơi khác. Vào đầu tháng 8, quốc hội nước này thông qua gói cứu trợ trị giá 64 tỷ euro. Tổng thống Emmanuel Macron dùng nó cho các khoản trợ cấp tổng quát thay vì có mục tiêu và giới hạn việc tăng giá khí đốt.

Pháp đã "đóng băng" giá khí đốt cho đến ít nhất là cuối năm 2022, và giới hạn tăng giá điện ở mức 4%. Từ ngày 1/9, nước này tăng trợ giá xăng dầu lên 30 cent mỗi lít. Các trụ bơm xăng sẽ dán thông báo về sự giúp đỡ hào phóng của chính phủ. Ngoài ra còn có một số biện pháp nhắm mục tiêu cho những người được trả lương thấp và sinh viên.

Các biện pháp này phần lớn được tài trợ bằng thâm hụt. Pháp dự kiến thâm hụt ngân sách sẽ duy trì ở mức 5% vào năm nay và năm sau, cao hơn 3 điểm phần trăm so với Đức. Trong khi đó, chính phủ Pháp đang quốc hữu hóa hoàn toàn EDF, tập đoàn năng lượng khổng lồ, mà họ đã nắm giữ 84% cổ phần, để giúp công ty dễ dàng hơn trong việc hấp thụ chi phí giới hạn giá.

Pháp thường là nước xuất khẩu điện ròng, nhưng hơn một nửa trong số 56 lò phản ứng năng lượng hạt nhân của nước này đang ngừng hoạt động để sửa chữa. Vì vậy, họ hiện phải trả giá bán buôn điện cao hơn.

Tại Italy, Bộ trưởng Tài chính Daniele Franco cho biết chính phủ đã trích ra 52 tỷ euro cho gói hỗ trợ. Ưu tiên hàng đầu là những người nghèo nhất và các doanh nghiệp sử dụng nhiều năng lượng. Tăng trưởng kinh tế và nguồn thu từ thuế cao hơn dự kiến, Italy vẫn chưa phải vay nhiều như dự tính trước đó. Họ sẽ công bố tiếp gói cứu trợ năng lượng thứ bảy trong tuần này.

Tuy nhiên, Italy cũng nằm trong số các quốc gia - nơi giá năng lượng cao - có khả năng làm suy yếu sự đoàn kết của châu Âu trong việc chống lại Nga. Vào ngày 4/9, Lãnh đạo của Liên đoàn phương Bắc đối lập cực hữu Matteo Salvini, đã kêu gọi xem xét lại các biện pháp trừng phạt năng lượng.

Trên thực tế, ngay cả ở Trung và Đông Âu, nơi ủng hộ Ukraine mạnh nhất, giá năng lượng cao đe dọa sự đồng thuận đối với các lệnh trừng phạt. Tại Praha vào ngày 3/9, có 70.000 người đã tham gia một cuộc biểu tình do các nhóm cực hữu và cực tả yêu cầu chính quyền trợ giá năng lượng nhiều hơn.

Trước đó một ngày, chính phủ Czech đã phải chịu một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với gói trợ cấp năng lượng, lương hưu, tăng lương lên tới 7,2 tỷ USD, khoảng 3% GDP. Chính phủ hiện là liên minh của những người chống Nga mạnh mẽ. Nhưng phe đối lập, dẫn đầu bởi một tỷ phú dân túy và cựu thủ tướng ít có thái độ đối đầu với Nga hơn.

Ở Bulgaria, quan điểm chống Nga càng yếu hơn. Một chính phủ liên minh tự do đã sụp đổ vào tháng 6 và chính phủ tạm thời đã gợi ý việc đàm phán với Gazprom để nối lại nguồn cung đã bị cắt vào tháng 4. Bộ trưởng năng lượng mới đã nhanh chóng hủy bỏ các đơn mua LNG từ Mỹ do người tiền nhiệm sắp xếp và chuyển sang đàm phán với các nhà cung cấp Thổ Nhĩ Kỳ hoặc Azerbaijan.

Vấn đề từ các nước thành viên khiến cuộc thảo luận tại Brussels vào ngày 9/9 trở nên quan trọng hơn. Tại đây, các bộ trưởng năng lượng của EU sẽ họp để thảo luận về các biện pháp tập thể, giải quyết các vấn đề mà họ không thể giải quyết riêng lẻ.

Chính phủ Czech, giữ chức chủ tịch luân phiên của EU, đang tổng hợp một danh sách các đề xuất từ các quốc gia thành viên. Theo nguồn tin từ Politico, tài liệu này bao gồm đề xuất áp trần giá khí đốt của Nga, sau khi G7 có kế hoạch áp trần giá dầu.

Do đó, nếu họ thất bại tại cuộc họp lần này, người dân châu Âu có thể yêu cầu chính phủ từ bỏ các biện pháp trừng phạt đối với Nga nhằm có được nguồn cung cấp năng lượng rẻ hơn, hoặc phải thay thế các nhà lãnh đạo mới.

Các cuộc thảo luận sắp tới chắc chắn gây tranh cãi như những cuộc thảo luận tại nội bộ từng nước. Tại Pháp, ông Macron đã phải đối mặt với những lời chỉ trích vì các biện pháp như giảm giá xăng có thể mang lại lợi ích cho người giàu nhiều hơn người nghèo. Vào ngày 5/9, Tổng thống Pháp hứa các biện pháp cứu trợ trong tương lai sẽ được nhắm mục tiêu tốt hơn.

Ở Đức, các nhà công nghiệp phàn nàn chính phủ đang giúp đỡ các hộ gia đình nhiều hơn là các doanh nghiệp. Siegfried Russwurm, người đứng đầu tổ chức vận động hành lang cho công nghiệp Đức (BDI), gọi gói mới nhất là "đáng thất vọng và không cụ thể". Ông tuyên bố giá năng lượng bùng nổ đang khiến sự tồn tại của các công ty bị đe dọa.