Ngày 10-10, Ủy ban Nobel Na Uy công bố chủ nhân của giải Nobel Hòa bình năm 2025 là bà María Corina Machado, chính trị gia đối lập ở Venezuela.

Trước thềm công bố giải, giới chính trị Na Uy đã chuẩn bị cho những kịch bản xấu nhất trong quan hệ với Mỹ, nếu cái tên Donald Trump không được xướng lên. Tuy nhiên việc bà Machado được chọn có thể giúp Oslo tránh được cơn thịnh nộ của ông chủ Nhà Trắng.

Lý do chọn bà Machado

Bà Machado là nhà hoạt động chính trị đối lập dưới thời chính quyền cố Tổng thống Hugo Chávez tới chính quyền Tổng thống Nicolas Maduro.

Năm 2002, bà Machado cùng một nhóm kỹ sư, doanh nhân và nhà hoạt động thành lập Súmate - tổ chức phi chính phủ có mục đích giám sát bầu cử, cổ vũ minh bạch và quyền công dân và nhanh chóng trở thành mục tiêu công kích của chính quyền Chavez.

Bà dần trở thành gương mặt nổi bật của phe đối lập ở Venezuela và năm 2010 đắc cử vào Quốc hội nước này.

Năm 2014, trong làn sóng biểu tình phản đối chính quyền Maduro, bà bị cáo buộc "phản quốc" vì phát biểu tại Tổ chức Các quốc gia châu Mỹ (OAS) về vi phạm quyền con người ở Venezuela. Kết quả: bà bị tước ghế đại biểu Quốc hội và bị cấm ra nước ngoài.

Giai đoạn 2015-2023, Machado vẫn duy trì hoạt động công khai, dù thường xuyên bị cấm xuất hiện trên truyền thông quốc gia. Thời kỳ này bà sáng lập phong trào chính trị "Vente Venezuela" (Tiến lên, Venezuela).

Năm 2023, trong cuộc bầu cử sơ bộ của phe đối lập để chọn ra ứng viên đối đầu với ông Maduro, bà Machado thắng áp đảo với hơn 90% số phiếu bầu nhưng chính quyền lập tức cấm bà tranh cử với lý do "vi phạm đạo đức công vụ".

Bà vẫn tiếp tục lãnh đạo phong trào đối lập và chuyển sang ủng hộ ông Edmundo González Urrutia (hiện đã chạy sang Tây Ban Nha) thay mình đại diện cho liên minh dân chủ trong cuộc bầu cử tổng thống 2024.

Một trong những lý do quan trọng giúp các chính quyền Chavez - Maduro có thể duy trì quyền lực suốt 26 năm qua là phe đối lập chính trị ở Venezuela trên thực tế đầy xung đột.

Trong bối cảnh này, bà Machado đã xuất hiện như một biểu tượng tập hợp lực lượng. Có lẽ bà được trao giải Nobel Hòa bình vì lý do này.

Ủy ban Nobel ca ngợi bà Machado là "người phụ nữ dũng cảm và kiên định trong sứ mệnh bảo vệ hòa bình - một người vẫn giữ ngọn lửa dân chủ bừng sáng giữa bóng tối đang lan rộng".

Tránh cơn thịnh nộ của ông Trump?

Đã có những điều tiếng rằng giải Nobel Hòa bình năm nay được trao cho bà Machado là để né tránh cơn thịnh nộ của Tổng thống Mỹ Donald Trump, người đã vận động công khai trao giải thưởng này cho ông suốt một năm qua.

Lý lẽ ở đây là do ông Trump đã ra lệnh cho quân đội Mỹ tấn công "các băng đảng ma túy" ở Venezuela, mà thực chất là tìm cách lật đổ chính quyền Maduro bằng vũ lực, Washington sẽ khó lòng phản đối việc trao giải cho một chính trị gia đối lập ở Venezuela.

Đúng như Ủy ban Nobel đã nhận xét, vấn đề cốt lõi ở đây là "bà Machado là nhân vật trung tâm và mang tính đoàn kết trong một lực lượng đối lập từng bị chia rẽ sâu sắc - một lực lượng đã tìm được tiếng nói chung trong yêu cầu về bầu cử tự do và một chính phủ đại diện".

Nhà Trắng hôm 10-10 vẫn chỉ trích quyết định của Ủy ban Nobel về việc trao giải hòa bình cho bà Machado, thay vì Tổng thống Trump.

"Tổng thống Trump sẽ tiếp tục thực hiện các thỏa thuận hòa bình, chấm dứt chiến tranh và cứu mạng người dân.

Ông ấy có trái tim nhân đạo và sẽ không bao giờ có bất kỳ ai như ông ấy, người có thể dời non lấp bể chỉ bằng sức mạnh ý chí thuần túy", người phát ngôn Nhà Trắng Steven Cheung cho biết trong một bài đăng trên X. "Ủy ban Nobel đã chứng minh họ đặt chính trị lên trên hòa bình" - Nhà Trắng nêu.

Bản thân ông Trump đã đăng ba video lên tài khoản Truth Social vào sáng 10-10 ghi lại cảnh những người ủng hộ đang ăn mừng thỏa thuận Gaza giữa Hamas và Israel do ông làm trung gian.

Trong khi đó, báo New York Times nhắc rằng Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio là người ủng hộ công khai và nhiệt thành cho bà Machado và cùng với các nghị sĩ Mỹ từng hỗ trợ đề cử bà cho giải Nobel Hòa bình năm 2024.

Ông Rubio, khi đó còn là thượng nghị sĩ, đã ký một lá thư chung gửi Ủy ban Nobel, ca ngợi nỗ lực của bà Machado ở Venezuela.

Mới đầu năm nay, sau khi đã gia nhập chính quyền Trump, ông Rubio còn ca ngợi bà Machado trên tạp chí Time là "hình ảnh thu nhỏ của sự kiên cường, bền bỉ và lòng yêu nước" và "ngọn hải đăng hy vọng".

Giải thưởng luôn tranh cãi

Không giống các giải thưởng khoa học hay thậm chí là văn chương, Nobel Hòa bình thường mang tính chính trị sâu sắc và do đó rất dễ gây tranh cãi.
Giải Nobel Hòa bình, do tính chính trị cao độ của nó, đã không ít lần rơi vào tình trạng "trao nhầm người", ít ra là theo tiêu chí của chính những người trao giải. 34 năm trước, trong diễn từ trao giải Nobel cho nhà tranh đấu dân chủ người Myanmar, Aung San Suu Kyi, Ủy ban Nobel đã ca ngợi bà: "Chỉ người tranh đấu đích thực cho nhân loại mới có thể hành động như thế".
Nhưng nay bà đang bị giam lỏng, gần như không được quốc tế đoái hoài và đã hứng chịu rất nhiều chỉ trích trong thời gian cầm quyền liên quan tới vấn đề nhân quyền và người thiểu số Rohingya ở nước này.
Hay gần đây hơn, giải trao cho cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama vào năm 2009 cũng bị chỉ trích, bởi ông Obama khi đó mới nhậm chức được vài tháng.

Theo Tuoitre