EU sắp ban hành quy định mới khiến hàng triệu người mất quyền vào Schengen không cần visa.

Sau hơn một thập kỷ nới lỏng chính sách thị thực như một công cụ ngoại giao và thúc đẩy hội nhập, Liên minh châu Âu (EU) đang cho thấy một sự thay đổi rõ rệt trong cách tiếp cận.

Theo Đài phát thanh châu Âu tự do (rferl.org) ngày 15/4, Brussels đang ráo riết hoàn thiện các quy định mới, cho phép khối này dễ dàng hơn trong việc đình chỉ chế độ miễn thị thực đối với công dân của 61 quốc gia hiện đang được hưởng ưu đãi này.

Động thái trên không chỉ phản ánh sự cứng rắn hơn trong vấn đề di cư bất hợp pháp mà còn cho thấy EU sẵn sàng sử dụng chính sách thị thực như một đòn bẩy chính trị mạnh mẽ hơn.

Trụ sở Ủy ban châu Âu ở Brussels, Bỉ (Ảnh: IRNA/TTXVN)

Đề xuất sửa đổi cơ chế đình chỉ thị thực, được Ủy ban châu Âu khởi xướng từ năm 2023, đã nhận được sự đồng thuận từ Hội đồng EU. Sau những trì hoãn do cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu và tình trạng tồn đọng pháp lý, Nghị viện châu Âu cuối cùng cũng đã vào cuộc đàm phán. Nếu tiến triển thuận lợi, luật mới có thể được áp dụng ngay từ mùa thu năm nay.

Vậy, điều gì đã thúc đẩy EU thực hiện động thái này vào thời điểm hiện tại? Các chuyên gia nhận định rằng có hai yếu tố chính. Thứ nhất, EU đang ngày càng lo ngại về tình trạng di cư bất hợp pháp và muốn thắt chặt các biện pháp kiểm soát biên giới. Thứ hai, khối này nhận ra tiềm năng của chính sách thị thực như một công cụ để gây áp lực lên các quốc gia thứ ba trong các vấn đề chính trị và nhân quyền.

Chế độ tự do hóa thị thực từ lâu đã được xem là một trong những chính sách đối ngoại quan trọng của EU, đặc biệt đối với các quốc gia láng giềng. Nó cho phép công dân từ các quốc gia được phê duyệt nhập cảnh và lưu trú tại khu vực Schengen trong tối đa 90 ngày mà không cần thị thực. Kosovo là nơi mới nhất được thêm vào danh sách này vào đầu năm 2024, sau Gruzia và Ukraine (năm 2017). Việc tước bỏ quyền lợi này chắc chắn sẽ được coi là một biện pháp trừng phạt đáng kể.

Cơ chế đình chỉ hiện hành, có hiệu lực từ năm 2018, cho phép EU kích hoạt biện pháp này trong trường hợp có bằng chứng rõ ràng về việc lạm dụng, chẳng hạn như sự gia tăng đáng kể số lượng công dân ở lại quá thời hạn cho phép hoặc sử dụng quyền tự do đi lại để xin tị nạn. Cho đến nay, EU mới chỉ đình chỉ chế độ miễn thị thực một lần duy nhất đối với quốc đảo Vanuatu ở Nam Thái Bình Dương, ban đầu là tạm thời và sau đó là vĩnh viễn.

Vậy, những thay đổi nào đang được đề xuất? Theo các tài liệu hiện có, có bốn lĩnh vực chính mà Brussels muốn điều chỉnh để biến cơ chế đình chỉ thị thực trở thành một công cụ răn đe hiệu quả hơn.

Một là, việc tự do hóa thị thực có thể bị đình chỉ nếu có sự thiếu nhất quán giữa chính sách thị thực của một quốc gia thứ ba được miễn thị thực và chính sách thị thực chung của EU.

Vụ việc Serbia miễn thị thực cho công dân của một số quốc gia mà công dân các nước này cần thị thực để vào EU vào năm 2022 là một ví dụ điển hình. Brussels lo ngại rằng điều này đã tạo ra một "cửa sau" để những người này nhập cảnh vào EU. Luật mới sẽ cho phép EU hành động nhanh chóng và hiệu quả hơn trong những trường hợp tương tự.

Hai là, EU cũng đưa ra khái niệm về "mối đe dọa lai" như một lý do để đình chỉ thị thực. Dù điều khoản này hiện vẫn mang tính lý thuyết, nhưng nó được hình thành dựa trên những cáo buộc của EU đối với Nga và Belarus về việc cố tình tạo điều kiện cho người di cư từ châu Phi và châu Á vượt biên vào EU, đặc biệt là qua biên giới Ba Lan và Litva.

Mặc dù các thỏa thuận tạo thuận lợi thị thực với Moskva và Minsk đã bị đình chỉ, quy định mới sẽ cho phép EU đối phó với các quốc gia miễn thị thực khác nếu họ sử dụng chiến thuật tương tự.

Ba là, việc các quốc gia áp dụng chương trình "mua quốc tịch" cho nhà đầu tư mà không yêu cầu bất kỳ mối liên hệ thực tế nào với quốc gia đó cũng có thể dẫn đến việc bị đình chỉ chế độ miễn thị thực với EU trong tương lai. Brussels lo ngại rằng các chương trình này có thể tạo ra rủi ro về an ninh và rửa tiền.

Bốn là, và có lẽ đáng chú ý nhất, lý do liên quan đến quan hệ chính trị của EU với các nước thứ ba. Dự thảo luật quy định rằng cơ chế đình chỉ có thể được kích hoạt trong trường hợp "vi phạm và lạm dụng nhân quyền nghiêm trọng" hoặc "vi phạm nghiêm trọng luật pháp và tiêu chuẩn quốc tế, bao gồm luật nhân quyền và không tuân thủ các quyết định và phán quyết của tòa án quốc tế".

Các quan chức EU thường nhắc đến "tiêu chuẩn dân chủ" như một điều kiện tiên quyết cho việc tự do hóa thị thực, nhưng định nghĩa chính xác về tiêu chuẩn này chưa bao giờ được làm rõ.

Một điểm mới quan trọng khác là việc kích hoạt cơ chế đình chỉ trong trường hợp vi phạm nhân quyền sẽ là đặc quyền riêng của Ủy ban châu Âu sau khi tham vấn với các quốc gia thành viên, do Ủy ban này phụ trách các vấn đề đối ngoại của khối. Tuy nhiên, quyết định cuối cùng về việc đình chỉ chế độ miễn thị thực vẫn sẽ thuộc về các quốc gia thành viên thông qua đa số phiếu đủ điều kiện.

Động thái trên của EU cho thấy một sự thay đổi trong cách tiếp cận chính sách thị thực, từ một công cụ khuyến khích hội nhập và hợp tác sang một công cụ răn đe và bảo vệ lợi ích của khối. 61 quốc gia hiện đang được hưởng chế độ miễn thị thực sẽ cần theo dõi sát sao những diễn biến này, vì một kỷ nguyên "đi lại tự do" có thể đang dần khép lại.

Nguồn: vtcnews.vn