Từ châu Âu tới châu Á, ngày càng nhiều người cao tuổi lựa chọn gắn bó với thị trường lao động - không chỉ vì đam mê hay muốn duy trì sức khỏe, mà còn xuất phát từ áp lực tài chính và nhu cầu xã hội.

Điều tưởng chừng nghịch lý này phản ánh một thực tế sâu xa: già hóa dân số, thiếu hụt lao động và sức ép lên hệ thống an sinh đang buộc cả chính sách và văn hóa làm việc phải thay đổi.

Đi làm vì lương hưu không đủ sống

Hàn Quốc đang chứng kiến một cột mốc chưa từng có: lần đầu tiên, số người cao tuổi tham gia thị trường lao động vượt 10 triệu người, báo Chosun cho biết.

Theo báo cáo "Khảo sát bổ sung năm 2025 về người cao tuổi trong lực lượng lao động" của Cơ quan Thống kê Hàn Quốc, tính đến tháng 5-2025, tổng số người cao tuổi thuộc lực lượng lao động đạt 10,01 triệu - tương đương 60,9% trong tổng số 16,447 triệu người cao tuổi trên cả nước.

Đằng sau cột mốc này là một thực tế đáng lo ngại: phần lớn người cao tuổi đảm nhận các công việc thu nhập thấp như lao công, bảo vệ, tài xế... không phải vì muốn thử sức, mà vì lương hưu khiêm tốn không đủ trang trải cuộc sống.
Trung bình, lương hưu hằng tháng của nhóm 55-79 tuổi ở Hàn Quốc chỉ khoảng 860.000 won (620 USD), bằng khoảng một phần ba thu nhập bình quân, khiến nhiều người không còn lựa chọn nào khác ngoài tiếp tục làm việc. Khảo sát của Cơ quan Thống kê cho thấy 54,4% người được hỏi cho biết họ buộc phải đi làm để chi trả chi phí sinh hoạt.

Tình cảnh này không chỉ xảy ra ở Hàn Quốc. Tại Nhật Bản, quốc gia già hóa nhanh hàng đầu thế giới, tỉ lệ người từ 65 tuổi trở lên vẫn đi làm đã tăng liên tục suốt 20 năm qua.

Năm 2022, con số này đạt 25,2%, cao thứ hai trong các nền kinh tế lớn, chỉ sau Hàn Quốc (37,3%) và vượt xa nhiều nước trong Tổ chức Hợp tác phát triển kinh tế (OECD) khác như Mỹ (18,7%), Canada (14,4%), Anh (11,3%), Đức (8,9%), Ý (5,3%) hay Pháp (4,2%).

Hơn một nửa số lao động lớn tuổi ở Nhật cho biết lý do chính để họ tiếp tục làm việc là vì cần thêm thu nhập, trang East Asia Forum cho biết.

Thêm vào đó, khác với nhiều nước OECD trả lương theo năng suất, Nhật Bản thường giảm lương theo tuổi bất kể hiệu suất công việc, càng khiến các lựa chọn việc làm của người cao tuổi trở nên kém hấp dẫn. Tuy vậy, dân số trong độ tuổi lao động của Nhật đang giảm mạnh, buộc chính phủ phải khuyến khích và yêu cầu doanh nghiệp duy trì việc làm cho người từ 60 đến 65 tuổi, thậm chí mở rộng tới nhóm trên 70 tuổi.

Nguyên nhân sâu xa không chỉ nằm ở chính sách hưu trí hạn chế, mà còn ở bối cảnh nhân khẩu học. Tỉ lệ sinh thấp và lực lượng lao động trẻ suy giảm khiến nhiều nền kinh tế khan hiếm nhân lực.
Ở Đan Mạch, tình trạng thiếu tài xế xe buýt đã buộc doanh nghiệp chủ động tuyển dụng lao động lớn tuổi. Các mô hình hưu trí vốn thiết kế cho tuổi thọ thấp hơn, nay phải gánh thêm hàng triệu người sống tới ngoài 80 tuổi, trong khi chi phí y tế và sinh hoạt ở các nước phát triển ngày một leo thang, khiến khoản lương hưu càng thêm chật vật.

Người già tự nguyện đi làm
Khác với phần lớn châu Á, Đan Mạch đang chứng kiến xu hướng người cao tuổi làm việc lâu hơn không chỉ vì nhu cầu tài chính, mà còn xuất phát từ sự thay đổi trong văn hóa lao động. Khảo sát của công ty hưu trí PFA cho thấy 58% người dân muốn tiếp tục làm việc sau tuổi hưu, tăng mạnh so với 48% của năm trước và 42% năm 2023.

"Những năm gần đây, chúng ta đang chứng kiến một cuộc 'cải cách thầm lặng' trên thị trường lao động, khi người lớn tuổi làm việc lâu hơn. Xu hướng đó đang lan rộng ở Đan Mạch, và nhiều người sẵn sàng hoãn nghỉ hưu khi có công việc phù hợp" - ông Jesper Brask Fischer, giám đốc cấp cao phụ trách phúc lợi của PFA, nhận xét.

Ngoài yếu tố thu nhập, nhiều người cao tuổi ở quốc gia Bắc Âu này còn muốn tiếp tục làm việc để duy trì nhịp sống và sự gắn kết xã hội. Khi môi trường lao động cho phép rút ngắn dần giờ làm và áp dụng chế độ nghỉ hưu linh hoạt, họ cảm thấy tuổi già không còn đồng nghĩa với việc phải dừng làm việc, trang European Pension cho biết.

Chỉ trong vòng 12 năm, tuổi nghỉ hưu trung bình ở Đan Mạch đã tăng từ khoảng 63 lên gần 67. Tháng 5-2025, Đan Mạch thông qua luật nâng tuổi nghỉ hưu lên 70, chính thức có hiệu lực vào năm 2040, trở thành quốc gia có tuổi nghỉ hưu cao nhất châu Âu hiện nay.

Không ít người ở Đan Mạch giờ đây đặt mục tiêu làm việc đến 70 tuổi, nhất là khi có thể rút ngắn tuần làm việc xuống còn bốn ngày trong giai đoạn cuối sự nghiệp. Theo tính toán của PFA, nếu một nửa số người từ 67 đến 70 tuổi duy trì làm việc bốn ngày mỗi tuần, nước này sẽ có thêm khoảng 24.000 nhân lực toàn thời gian - con số đáng kể trong bối cảnh thiếu hụt lao động.

Để giữ chân lao động cao tuổi

Kinh nghiệm từ Đan Mạch cho thấy để giữ chân người cao tuổi trên thị trường lao động, yếu tố then chốt là làm sao xây dựng được môi trường làm việc linh hoạt và tôn trọng. Các lựa chọn như làm bán thời gian hay làm việc từ xa sẽ giúp người cao tuổi có thể cân bằng tốt hơn giữa sức khỏe và đời sống kinh tế cá nhân.
Lực lượng lao động cao tuổi không chỉ giải quyết bài toán nhân lực, mà còn mang lại lợi ích kinh tế rộng hơn. Họ góp phần duy trì tỉ lệ việc làm, hỗ trợ tăng trưởng và giảm gánh nặng cho quỹ hưu trí.
Tuy nhiên, mục tiêu dài hạn không phải là ép buộc họ làm việc vì cần, mà là để họ làm việc vì muốn - trong điều kiện được tôn trọng, trả công xứng đáng và phát huy đúng năng lực. Khi đó, tuổi già sẽ trở thành giai đoạn tiếp tục cống hiến cho xã hội theo cách bền vững và nhân văn hơn.

Nguồn: Tuoitre